Ideą raportu „Post-prawda. Jak rodzą się społeczne bzdury?” jest demaskowanie i analiza mechanizmu tworzenia i upowszechniania post-prawd. Jego autorzy nazywają je „społecznymi bzdurami”.

– Istotne dla nas jest przedstawienie mechanizmu i narzędzi służących ograniczaniu i eliminacji ‘społecznych bzdur’ z przestrzeni publicznej – mówi dr hab. Stanisław Mazur, prof. UEK, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i redaktor merytoryczny raportu – Postanowiliśmy przyjrzeć się również jak destrukcyjny potencjał post-prawdy stał się orężem rosyjskiej walki propagandowej towarzyszącej barbarzyńskiej inwazji na Ukrainę – dodaje JM Rektor UEK.

Termin „post-truth” na tyle zyskał na znaczeniu w opisie rzeczywistości społeczno-politycznej, że w corocznym plebiscycie Oxford Dictionaries redaktorzy uznali go za słowo roku 2016. Argumentowano to m.in. tym, że termin „post-prawda”, używany coraz powszechniej w różnego rodzaju komentarzach politycznych i ważnych publikacjach, przestał mieć znaczenie peryferyjne, stając się terminem samodzielnym, niewymagającym dodatkowego wyjaśniania i definiowania.

–To referendum w sprawie Brexitu w Wielkiej Brytanii oraz wybory prezydenckie w USA sprawiły, że termin ten stał się pojęciem rozpoznawalnym i coraz silniej obecnym w dyskursie publicznym. A celem szerzenia post-prawdy jest budowa określonego obrazu świata i osiągnięcie założonych rezultatów, nawet kosztem kwestionowania wiedzy, czy faktów naukowych” - zauważa dr hab. Stanisław Mazur, prof. UEK.

Eksperci z kilku uczelni spojrzeli na temat post-prawdy z wielu perspektyw.

 

Perspektywa psychologii

Dr Katarzyna Sanak-Kosmowska tłumaczy, że wiele codziennych decyzji i wyborów podejmowanych jest w warunkach niepewności i ryzyka. I w tym widzi źródła i mechanizmy wytwarzania oraz legitymizowania post-prawdy: „Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, Amos Tversky i Daniel Kahneman wskazali, że przy podejmowaniu decyzji w warunkach niepewności ludzie wykorzystują metody, które pomagają im uprościć złożoność procesu szacowania prawdopodobieństwa zdarzenia.”

 

Perspektywa socjologiczna

Dr hab. Sebastian Kozłowski: „Dzisiejsze populistyczne, kłamliwe informacje wprowadzane są na szeroką skalę do opinii publicznej dzięki umasowieniu mediów społecznościowych.”

Autor zwraca uwagę na dyskredytację zasług znanych postaci, umasowienie produkcji fake newsów i budowaniu farm trolli w popularnych mediach społecznościowych: „Często stoją za tym wielkie nakłady, pokaźne środki finansowe, wpływowi sponsorzy, sowicie opłacani dziennikarze i influenserzy”.

 

Rozwój technologii, a post-prawda

Prof. Jarosław Górniak przekonuje, że post-prawda ma wielu sprzymierzeńców:

– „Jednym z najbardziej wpływowych są nowoczesne technologie komunikowania się. To one radykalnie przyśpieszają obieg społecznych bzdur, niosą je do różnych odbiorców nieomal bez żadnych ograniczeń. Nowoczesne technologie sprzyjają łowieniu podatnych na przyjmowanie za prawdziwe informacji nieprawdziwych, a zarazem identyfikowanie osób o potencjale relacyjnym zdolnych do upowszechnienia półprawd lub kłamstw.”

„Jeśli wrócimy do początków gwałtownego rozwoju kariery terminu post-prawda, czyli analizy kampanii wyborczej w USA w 2016 r., to istotne było nie to, że w jej toku pojawiały się rozmaite nie-prawdy i półprawdy, lecz że ich demaskowanie nie wywierało specjalnego wpływu na zdecydowanych zwolenników kandydata. To prowadziło do zdefiniowania takiej sytuacji jako post-prawdy. Doszło do głosu na niespotykaną dotąd skalę wykorzystanie dla celów przekazu wyborczego celowanego przekazu (micro-targeting) adresowanego do wyborcy sprofilowanego w oparciu o analizę ogromnych zasobów danych zapisujących aktywność ludzi w serwisach internetowych.” – czytamy w raporcie.

 

Sztuka w czasach post-prawdy

A czy sztuka powinna przedstawiać prawdę? Jaka jest różnica między fikcją jako kreacją artystyczną a fikcją mediów, mistyfikacją artysty a polityką? Czy post-prawda wpływa na kształtowanie sztuki i czy wyznacza jej nowe kierunki?

Agnieszka Lakner: „Post-prawda staje się mottem przewodnim wystaw i programów kuratorskich, podobnie jak fake newsy, które włączane są do scenariuszy spektakli teatralnych, a wypowiedzi Donalda Trumpa, czy Marka Zuckerberga tworzą libretta do form tytułowanych, np. fake opera.”

 

Post-prawda w perspektywie filozoficznej

A może fenomen post-prawdy związany jest z odreagowaniem ideologii, w której nasz świat pogrążony jest od czasów oświecenia? Dr hab. Piotr Augustyniak przytacza tu zdanie Nietzschego: „Nie ma faktów, są tylko interpretacje”.

 

Między faktami a post-prawdą. Wojna informacyjna jako element konfliktu zbrojnego w Ukrainie

Anna Mierzyńska pisze, że wojna w Ukrainie jest pierwszym w Europie wielkoskalowym konfliktem ery post-prawdy: „W 2022 roku w Europie rozgrywają się jednocześnie dwie wojny. Konwencjonalna, która trwa w Ukrainie, oraz druga, informacyjna, rozgrywana w mediach tradycyjnych i internetowych, nieznająca państwowych granic, kreowana przede wszystkim przez Rosję.”

Dr hab. Stanisław Mazur, prof. UEK.przyznaje, że przeciwstawianie się post-prawdzie nie jest proste:

– „Nie ma też pewności, że krucjata przeciwko niej się powiedzie. Raz jeszcze podkreślę jednak, że nie może nas to zwalniać z powinności przeciwstawiania się jej. Jako akademicy możemy to czynić na wiele sposobów, nade wszystko zaś propagować rzetelność naukową, promować wiarygodne metody badań naukowych, promować dowodowy naukowe. Równie ważne jest zbudowanie skutecznego sposobu komunikowania się przy pomocy nowoczesnych technologii celem promowania wiarygodnych informacji i demaskowania stanowisk i opinii fałszywe intencjonalnie przedstawiane jako prawdziwe.”

Raport „Post-prawda. Jak rodzą się społeczne bzdury?" przygotowany został przez zespół badawczy: Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (Piotr Augustyniak, Katarzyna Baran, Łukasz Danel, Agnieszka Lakner, Stanisław Mazur, Katarzyna Sanak-Kosmowska), Uniwersytetu Jagiellońskiego (Jarosław Górniak), i Uniwersytetu Warszawskiego (Sebastian Kozłowski) oraz Anna Mierzyńska. Prace nad przygotowaniem raportu zostały sfinansowane w ramach Centrum Polityk Publicznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Pełny raport dostępny TUTAJ.